Nguyễn Phúc Ưng Lịch

Từ điển Tiếng Việt (Vietnamese Dictionary)

(Mậu thân 1872 - Quý mùi 1943)

Hoàng tử, tên là Nguyễn Phúc Ưng Lịch, con Kiến Thái vương Nguyễn Phúc Hồng Cai, em ruột Nguyễn Phúc Ưng �ăng (tức vua Kiến Phúc). Khi vua Kiến Phúc bị đầu độc chết, ông được Nguyễn Văn Tư�ng, Tôn Thất Thuyết đưa lên ngôi, lấy hiệu năm là Hàm Nghi, nên cũng g�i là vua Hàm Nghi. Ông không phải là con nuôi của vua Tự �ức nên không liên can gì đến ngai vàng. Sở dĩ ông được ch�n làm vua vì còn nh� tuổi. Vả lại lúc đó khó tìm ra ngư�i hoàng tộc đủ đi�u kiện để làm vua. Lẽ ra Ưng Ki (sau này là vua �ồng Khánh) được nối ngôi, nhưng ông này không được cảm tình của Tư�ng và Thuyết

Ngày 23-5-1885, Tôn Thất Thuyết đánh úp quân Pháp tại kinh thành, thất bại, ông b� kinh thành lập chiến khu ở Tân Sở (thuộc Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị) phát lệnh Cần vương tổ chức đánh Pháp cứu nước. Lúc đó, ông lập chiến khu ở huyện Tuyên Hóa (tỉnh Quảng Bình), nghĩa quân theo v� rất đông như Tôn Thất �ạm, Tôn Thất Thiệp, Lê Trực...lực lượng nghĩa quân gây thiệt hại nhi�u cho quân Pháp

Ngày 26-9 năm Mậu tí 1880, ông bị Trương Quang Ng�c phản bội bắt v� nộp cho Pháp. Trong vòng vây quân thù, ông cầm thanh gươm đưa cho Ng�c và bảo rằng:" Mày giết ta đi, còn hơn đưa tao v� nộp cho Tâ"y. Sau đó Pháp đưa ông v� Thuận An, rồi đưa lên tàu Biên Hòa đày sang Algérie, các cận thần của ông kẻ bị Pháp bắt, ngư�i trốn vào rừng tổ chức nghĩa quân tiếp tục kháng chiến, Tôn Thất �ạm uống thuốc tự tử trong chiến khu. Vì cả ba anh em ông đ�u bị làm vua, nên dân gian hồi đó có câu hát:

"Một nhà sinh đặng ba vua,

Vua còn, vua mất, vua thua chạy dài"

(Vua còn là vua �ồng Khánh, vua mất là vua Kiến Phúc,vua thua tức vua Hám Nghi)